Rola ojca w rodzinie

1. POWOŁANIE

Na samym początku należy zadać sobie kilka pytań, na które w dalszej części spróbujemy odpowiedzieć, a które będą mogły się przyczynić do zrozumienia całej istoty problemu. Co to jest wychowanie i proces wychowawczy? Jakie jest miejsce rodziców w wychowaniu? Co to jest ojcostwo? Jakie wyróżniamy aspekty ojcostwa? Jakie są funkcje ojca w rodzinie? Jakie zachowania ojca wpływają na dzieci? Jakie znaczenie ma rola ojca w życiu dziecka? Co powoduje brak ojca w życiu domowym dla dzieci?

2. WYCHOWANIE

Czym jest wychowanie i proces wychowawczy? Jakie jest miejsce rodziców w wychowaniu? Na rozwój psychiczny i fizyczny dziecka maja wpływ: jego wrodzone zadatki, aktywność jaka przejawia, a także środowisko, w którym się wychowuje. Wychowanie jest „ całokształtem zjawisk związanych z oddziaływaniem środowiska społecznego i przyrodniczego na człowieka, kształtujących jego osobowość. Są to zamierzone i świadomie podejmowane działania, których celem jest wszechstronny rozwój osobowości wychowanka i przygotowanie go do życia w społeczeństwie”. Po prostu wychowanie jest dążeniem wychowanka do pełni człowieczeństwa, czyli jego rozwoju fizycznego, psychicznego, duchowego, społecznego i religijnego. Jakie jest miejsce rodziców w wychowaniu? Rodzice są głównymi i pierwszymi wychowawcami dziecka. Zatem, odpowiadając sobie na pierwsze pytania już zauważamy jak ogromna role w wychowaniu odgrywają rodzice dziecka. Sami wiemy o tym, ze posiane ziarenka kwiatu, aby mogły stać się dużym, dojrzałym drzewem wymagają nieustannej pielęgnacji. Podobnie jest z wychowaniem dziecka, później młodzieńca, który będzie wkraczał powoli w dorosłe życie. I tak jak z wyżej wspomnianym kwiatem, gdy od samego początku nie będziemy go podlewać, dbać o niego to albo wyschnie i zwiędnie albo będzie źle się rozwijał. I właśnie to proste porównanie ukazuje nam wielka wartość i znaczenie rodziców w wychowaniu. Ale nasza refleksja i rozważanie ma dotyczyć roli ojca w procesie wychowania.

3. OJCOSTWO I JEGO ASPEKTY

W tym punkcie postaramy się odpowiedzieć na następujące pytania: Czym jest ojcostwo i jakie są jego aspekty? Według prawa polskiego ojcem jest „mężczyzna, który jest mężem matki dziecka urodzonego w małżeństwie, który dziecko dobrowolnie uznał, którego ojcostwo zostało ustalone sądownie lub który adoptował dziecko”. Słowo „ojciec’ jest trudne do zdefiniowania, ale jest doskonale uchwytne dla normalnego człowieka. Można powiedzieć, ze ojcem jest mężczyzna, który ma swoje dziecko lub dzieci. Gruntowne przemiany, wydarzenia, fakty, które wstrząsnęły ludzkością XX wieku odbiły się szczególnie na rodzinie, osobach ja tworzących, a zwłaszcza na ojcu. Istniejący od wieków model ojca jako patriarchy wielkiej rodziny obejmujący szereg pokoleń, a niekwestionowanym, niekiedy despotycznym autorytecie uległ w większości radykalnym zmianom. Ten model ojca zanikł, a został zastąpiony modelem, który jest trudny do zdefiniowania ze względu na to, ze ten nowy nie jest do końca dopracowany. I w tym właśnie tkwi problem w dzisiejszych czasach, powoduje pewne nieporozumienia w rodzinie, społeczeństwie, a nawet w Kościele. Ojcostwo jest specyficzna funkcja mężczyzny i oznacza zajęcie właściwego sobie miejsca w małżeństwie i rodzinie, poczęcie tego dziecka lub dzieci, otoczenie tych dzieci i ich matki troskliwa miłością, utrzymanie i wyżywienie członków rodziny i trudne dzieło wychowania dzieci. Wyróżnia się trzy podstawowe aspekty ojcostwa; aspekt biologiczny, aspekt prawny i aspekt duchowy.
Pierwszy z nich, choć nie najważniejszy to aspekt biologiczny. Stanowi on podstawę „więzów krwi” pokrewieństwa. Można to określić jako dawanie przez mężczyznę wraz z kobieta początku dziecku – rodzi nowe życie.
Drugi aspekt, który posiada ojcostwo to aspekt prawny. Małżeństwo rodziców gwarantuje dziecku tzw. „prawe pochodzenie”, umiejscowienie go w ramach struktury społecznej z zagwarantowana odpowiednia pozycja społeczna. Najlepiej jest dla dziecka, gdy jeden i ten sam mężczyzna jest zarazem ojcem biologicznym i prawnym.
Trzeci kolejny to aspekt duchowy, który polega na bardzo ważnej roli jaka ma pełnić ojciec w procesie wychowawczym dziecka, a mianowicie na trosce o właściwy i pełny rozwój nowego życia. I można powiedzieć, ze ten właśnie aspekt łączy w najtrwalszy i najgłębszy sposób ojca z rodzina. Jak wiemy macierzyństwo zawiera element ścisłego kontaktu fizycznego z dzieckiem, ojcostwo opiera się głownie na więzi duchowej. I uważam, ze ten aspekt, ojcostwo duchowe jest najważniejsze z trzech wymienionych i przedstawionych.

4. FUNKCJE OJCA W RODZINIE

Jakie są istotne funkcje ojca w rodzinie? Które z nich są najważniejsze i dlaczego? Czy maja one wpływ na rozwój człowieka?
Pierwsza funkcja, która chciałem tylko w pewien sposób nakreślić jest funkcja prokreacyjna. Zakłada ona odpowiedni rozwój mężczyzny od najwcześniejszych lat, poprzez okres młodości a zwłaszcza narzeczeństwa. Mówi ona, ze mąż musi mieć świadomość swej odpowiedzialności za wybór momentu poczęcia dziecka, respektując nie tylko fizjologie, ale i psychikę swej żony. Ta funkcja zakłada tez cala troskę o żonę w okresie ciąży i porodu, a kontynuacja tej funkcji jest opieka nad żoną i niemowlęciem po powrocie ze szpitala do domu. Bardzo ważną role w tej funkcji odgrywa odpowiedzialność mężczyzny, męża i ojca.
Druga funkcja, myślę, ze również bardzo ważna w ojcostwie jest funkcja utrzymania i ochrony rodziny. Głównym jej czynnikiem jest praca. Praca mężczyzny najczęściej poza domem, polegająca na wykonywaniu konkretnego zawodu, ma zasadniczy wpływ nie tylko na psychikę samego mężczyzny, na jego stosunek, pozycje, postawę wobec społeczeństwa, lecz przede wszystkim na jego role w małżeństwie i rodzinie. Stanowi ona źródło utrzymania jej członków i odgrywa ważna role w wychowaniu rodzinnym. W szczególny sposób mówi o tym Jan Paweł II w jednej z encyklik: „ Praca i pracowitość warunkują także cały proces wychowania w rodzinie właśnie z tej racji, ze każdy staje się człowiekiem, miedzy innymi przez prace, a owo stawanie się człowiekiem oznacza właśnie istotny cel całego procesu wychowania”. Ojciec uczy dziecko szacunku dla pracy, dla pracy innych ludzi i jej owoców. Nie można przy tej funkcji zapomnieć o tym, ze szczególne przypadki takie jak choroba, kalectwo czy bezrobocie ojca uniemożliwiają mu spełnienie funkcji żywiciela rodziny. W dzisiejszych czasach bezrobocie szczególnie w Polsce stało się bolesnym problemem wielu mężczyzn, które ma negatywne skutki, ponieważ może ono bulwersować psychikę mężczyzny, podważać autorytet męża i ojca rodziny a także prowadzić do alkoholizmu, z którego wypływają kolejne problemy na innych płaszczyznach życia. Natomiast ochrona rodziny polega już nie tylko na obronie żony i dzieci, mienia przed agresja zewnętrzną czy katastrofa losowa, ale również przed różnorodnymi wpływami destrukcyjnymi zagrażającymi rodzinie ze strony świata współczesnego na płaszczyźnie moralnej, społecznej i politycznej.
Kolejna, trzecia a zarazem ostatnia funkcja, która chciałem przedstawić jest funkcja wychowawcza ojca. Tym razem pragnę przywołać definicje wychowania J. Tarnowskiego: wychowanie „ jest to całokształt procesów i sposobów, które pomagają istocie ludzkiej urzeczywistniać w pełni jego człowieczeństwo”. Mówiąc o tej funkcji nie można zapomnieć o tym, ze to właśnie rodzice maja pierwsze i podstawowe prawo do wychowania. A ojciec odgrywa bardzo ważną role w procesie wychowawczym. Ojciec bowiem dostarcza dziecku tych bodźców i wzorów w jego rozwoju społecznym i moralnym, których matka nie może zupełnie i w tak szerokim zakresie jemu oferować. Teraz pragnę przedstawić pewne aspekty, które mogą pomoc w prawdziwym, dojrzałym wychowaniu dzieci. Ojciec powinien „ ukochać swoje dziecko”, mieć świadomość tego, ze to jest jego dziecko i od niego w dużej mierze zależy kim to dziecko będzie w przyszłości. Co to znaczy ukochać swoje dziecko? To po prostu być z nim, interesować się jego zainteresowaniami i sprawami, pomagać dziecku w kłopotach, być wyrozumiałym. Ojciec powinien znaleźć czas dla dziecka, umieć go przede wszystkim słuchać, starać się zrozumieć, z miłością, ale z drugiej strony konsekwentnie egzekwować wydane polecenia. Myślę, ze autorytet, świecenie przykładem, pewna surowość, dystans i rygor również pozytywnie mogą wpływać na kształtowanie się człowieka. Według mnie ojciec powinien być dumny i radosny z posiadania potomka. Dlatego tak ważny jest jego kontakt z dzieckiem od samego urodzenia. Prawdziwy „tata” to taki, który nieustannie weryfikuje własne życie przy okazji zdając sobie sprawę, ze najważniejszy w wychowaniu jest osobisty przykład. Ojciec powinien dążyć do jasnych wypowiedzi, postaw i zachowań, mieć ustalony światopogląd i określony system etyczny, nie tylko uczyć tego swoje dzieci, ale również samemu to realizować. I oczywiście prawdziwy i dojrzały ojciec dostosowuje formy oddziaływania w zależności od płci i wieku dziecka. Ojciec cały czas poznaje swoje dzieci i ich psychikę, interesuje się nimi, akceptuje i poucza wraz z umiejętnością nawiązywania kontaktów. On chce większego dobra dla dzieci niż dla siebie. Dla córki jest on, powinien być wzorem mężczyzny, a jej relacje z ojcem będą rzutowały na odniesienia nie tylko do mężczyzn, ale również do społeczności pozarodzinnej. Ojciec nie może własnego syna modelować według własnych, nie zrealizowanych aspiracji, bez zwracania uwagi na realne możliwości, potrzeby i pragnienia dziecka.

5. SKUTKI BRAKU PRAWDZIWEGO OJCA

Obecność mężczyzny, męża, ojca jest konieczna normalnego życia rodziny, zarówno dla żony, matki, jak i dla dzieci. Obecność ta nie może być tylko fizyczna, pasywna. Chodzi o czynne zaangażowanie się ojca w funkcjonowanie rodziny a zwłaszcza w proces wychowania dzieci, na psychikę dziecka. Na negatywny rozwój dziecka ma nie tylko wpływ brak ojca, ale również patologia ojcostwa. Na sam koniec chce przedstawić pewna wypowiedz powiedziana przez pewnego księdza, który zajmuje się trudna, więzienną młodzieżą: „we wszystkich chłopcach i dziewczętach, z którymi mam do czynienia, tkwi ten ogromny brak ojca. Ja jednak musze szanować wspomnienie tego, którego nie ma, bo umarł, bo zawsze był nieobecny, albo co gorsza, znęcał się nad własnym dzieckiem, trzeba koniecznie pozwolić im wykrzyczeć ich gniew na zgreda albo wysłuchać peanów na cześć idealnego ojca, którego nigdy nie mieli. To obraz ich przeżyć i marzeń. Słuchając tych marzeń dowiaduje się, kim powinienem dla nich być. Silnym i kochającym ojcem, który umie powiedzieć „nie”, który jest obecny, umie obrugać, ukarać, przebaczyć, dodać otuchy, potrząsnąć, który nie daje się robić w balona, który jest dobry, ale nie głupi. Oczekują, ze będę skala. Ich prawdziwy ojciec był jak piasek, wiec ta skala jest im niezbędnie potrzebna”.

Bibliografia:
Encyklopedia PWN, Warszawa 1994
Krystyna Ostrowska i Maria Rys, Przygotowanie do życia w rodzinie, Warszawa 1997 
Guy Gilbert, Na całość, Poznań 1996
Jeffrey S. Turner i Donald B. Helmus, Rozwój człowieka, Warszawa 1999
Ross Vasta, Marshall M. Haith, Scott A. Miller, Psychologia dziecka, Warszawa 1995

Bartłomiej Piwowarczyk
student V roku Pedagogiki Resacjalizacyjnej WSF "Ignatianum" w Krakowie